بررسی مفهوم طبیعت در آرایه‌های معماری دورۀ پهلوی براساس رهیافت گفتمانی

بیان مسئله: آرایه‏‌های برگرفته از طبیعت بخش جدایی‌‏ناپذیر معماری ایران بوده که با مخاطبان به گفت‌وگو نشسته است و دنیایی از باورها، ارزش‌ها و اندیشه‏‌ها را با استفاده از نقوش هندسی و غیر‏هندسی به تصویر می‏‌کشد. گذر زمان تغییرات ساختاری و معنایی بدیعی در آرایه‌های معماری ایجاد کرد، به‌طوری که در ایران دورۀ پهلوی، با تولد گفتمان‌های جدید، تزیینات معماری سیمایی متفاوت به خود گرفتند و مفاهیم متنوعی را به مخاطب عرضه کردند.هدف: هدف از انجام این پژوهش شناسایی و تفسیر مفهوم طبیعت در آرایه‏‌های دورۀ پهلوی براساس رهیافت گفتمانی است.روش تحقیق: از نوع کیفی است، داده‏‌ها با مطالعات اسنادی و میدانی گردآوری شده‏ و برای تحلیل از تکنیک تحلیل گفتمان استفاده شده است. نتیجه‏‌گیری: تجلی طبیعت در آرایه‏‌ها، در قالب «صورت» و «محتوا» و از طریق معانی صریح و ضمنی، در معماری دورۀ پهلوی اول، با پیروی از گفتمان‌های ملی‏‌گرایی، سنت‏‌گرایی و غرب‏‌گرایی و تحت سیطرۀ «قدرت سیاسی-مذهبی» و در معماری دورۀ پهلوی دوم، با پیروی از گفتمان‌های سنت‏‌گرایی، تاریخ‏گرایی و مدرن‏گرایی و تحت سیطرۀ «قدرت فرهنگی-تاریخی» و «فناوری مدرن» است. این گفتمان‏‌ها از یک سو با نمایش عناصر قابل ادراک جهان پیرامون، که برگرفته از روایت‌‏های دورۀ باستان است، عقاید مذهبی و نظم کلاسیک در صورت آرایه‏‌ها را، از طریق تصاویر تجریدی و غیرتجریدی، به مخاطب نشان دادند و از سوی دیگر با بازنمایی معانی برگرفته از طبیعت، به‌ویژه نمادهای کهن‌الگویی، که در گذشته تجلی وحدت، قدرت و جاودانگی بودند، پیام‏‌های جدیدی را به مخاطب منتقل کردند. معانی تولید‌شده و پیامدهای اجتماعی حاصل از تجلی طبیعت در آرایه‏‌های دورۀ پهلوی در سایۀ «گفتمان‌های غالب و پدیدۀ قدرت» عبارت‌ است از مشروعیت‏‌بخشی به سیاست‌‏های حکومت، از طریق نمایش قدرت سیاسی حکومت و قدرت فرهنگی جامعه، ترغیب افکار عمومی و قانونی جلوه‌دادن سیاست‌های حکومت از طریق قدرت مذهبی، ایجاد همبستگی ملی و همسویی با تحولات جهانی.